Kreativnost jeste pre svega lična osobina, svojstvo i faktor, u to nema sumnje. Jedan od najpoznatijih psihologa kreativnosti i kreativnog mišljenja, psiholog Mihalj Čiksentmihalji (Mihaly Csikszentmihalyi) je u svojim studijama pokušao da argumentuje kako je odlika kreativnosti sposobnost povezivanja i usklađivanja opozita: discipline i nehajne igre, znanja i naivnog iskustva, mašte i činjenica, ekstrovertnosti i introvertnosti, oholosti i skromnosti… Za ličnost sa kreativnim potencijalom važno je da svakog dana pronađe inspiraciju za čuđenje, kaže ovaj psiholog, zato što je to ključni podsticaj da se kreativno pokrene i ispolji. Iz čuđenja proizilazi interesovanje za igru i eksperimentisanje, koji su ključni elementi kreativnosti.

Kreativnost ima tri uticaja

Međutim, iako je kreativnost individualna, njen nastanak je u mnogo čemu povezan sa kolektivnim. Otuda, ovaj američki psiholog  sa Čikaškog univerziteta služi se primerom renesansne Firence kao grada u kojem su mecene podsticale umetnost. Time on želi da predstavi model koji bi na najbolji način objasnio okvir u kojem se javlja genijalna misao.

Kreativnost po Čiksentmihaljiju nije puka nadarenost pojedinca već proizvod sistema koji počiva na delovanju tri uticaja odnosno tri faktora. Prvi uticaj je „domen“, tj. oblast delovanja kreativnosti. Npr. Mocartu je to muzika, a Ajnštajnu fizika. Nema kreativnosti bez referentnog domena, tj. ako ne postoji područje delatnosti u kojem se kreativnost ostvaruje.  Domen je područje delatnosti u kojem kreativna osoba vlada nakon uloženog višegodišnjeg napora. Dakle, kreativni genije mora biti znalac oblasti u kojoj se njegova genijalnost odnosno kreativnost pokazuje.

Drugi faktor Čiksentmihalji naziva polje. To je pojam koji objedinjuje društvene činioce koji prosuđuju o ideji ili o umetničkom delu. „Polje“ je svojevrsna kritička javnost, koja daje sud o kreativnom delu i o njegovom tvorcu. Od njega zavisi da li će npr. Van Gog u istoriju umetnosti ući kao daroviti genije ili kao psihički poremećena osoba koja je slikala čudne slike.

Konačno, treći faktor odnosi se na samu kreativnu osobu, koja u stvaralačkom procesu doživljava najveće moguće zadovoljstvo. Taj osećaj može se opisati kao postajanje delom nečega što nadilazi sopstveno biće.

Preživljavaju samo najjače kreativne ideje

Ovako uzeta kreativnost postavlja se po ovom američkom psihologu kao analogija evoluciji. Jer na kraju krajeva, smatra on, preživljavaju samo nove ideje i postignuća koja se dokažu da su vredna opstanka, slično kao u prirodi kod najsnažnijih jedinki. Pojedinačna ideja preživljava samo u određenom domenu, kao i u genetici, jer nije isto ako se talenat za astrofiziku rodi u Srbiji ili SAD. Uostalom, kao i u genetici, slučajnost je veoma važan faktor. Nadarena osoba će možda sresti izuzetnog mentora, bračnog partnera, inspirišuće prijatelje i uz podstičuće roditelje imaće odličan polaz za razvoj kreativnosti. Neki, pak, ostaju doživotno u blatu porekla i nikad zapravo ne učine ništa da omoguće slučaju da pokrene njihov put kreativnog razvoja.

Isidora Đerić