Izvoz licenci za distribuciju softvera iz Srbije: ograničeno ali stabilno tržište

Šta čine licence za reprodukciju i distribuciju softvera

Licenca za reprodukciju i/ili distribuciju računarskog softvera (kategorija 8.3 prema međunarodnoj klasifikaciji usluga – BPM6 / EBOPS) odnosi se na pravo korišćenja, prodaje ili distribucije softvera koji je razvijen u jednoj zemlji, a koristi se u drugoj. Dakle, ne prodaje se fizički proizvod, već pravo (licenca) da se taj softver koristi, instalira, umnožava ili distribuira.

To znači da kada strani klijent plati srpskoj kompaniji da bi mogao da koristi neki softver, ili da ga dalje distribuira svojim korisnicima to se kod nas knjiži kao izvoz usluge licenciranja softvera. U praksi, izvoz licenci može značiti nekoliko vrsta poslova:

1. Prodaja prava na korišćenje softvera (licence krajnjim korisnicima). Kompanija iz Srbije prodaje svoj softver klijentima u inostranstvu, bilo da je to program za upravljanje poslovanjem, računovodstvo, dizajn, medicinsku dijagnostiku, IT bezbednost i slično.
2. Licenciranje partnerima za dalju distribuciju. Srpska firma daje distributeru u inostranstvu pravo da prodaje njen softver na određenom tržištu. Distributer plaća naknadu za tu licencu.
3. Ugovori o white-label ili OEM softveru. Srpski proizvođač prodaje pravo stranoj kompaniji da koristi njegov softver pod sopstvenim brendom.
4. Pretplate na SaaS (Software as a Service). Iako SaaS nije uvek klasifikovan kao “licenca”, u praksi mnoge statistike svrstavaju pretplate (npr. korišćenje platforme u oblaku) u istu grupu, jer se radi o pravu korišćenja softvera koji ostaje u vlasništvu srpske kompanije.

Šta se izvozi i ko (verovatno) izvozi

U Srbiji se izvoze licence i usluge iz više IT niša i to: poslovni softver (ERP, CRM, HR, računovodstvo, logistika), potom FinTech rešenja (digitalne bankarske platforme, sistemi plaćanja), softver za digitalni marketing i analitiku, video igre i zabavni softver, bezbednosni softver (antivirus, enkripcija, sigurnosne platforme), industrijski softver i program za automatizaciju kao i zdravstveni IT sistemi i medicinske aplikacije.

Ne postoji javno objavljen spisak izvoznika po kategorijama, ali poznato je da mnoge domaće IT kompanije i razvojni centri imaju prihode od prodaje softverskih licenci i SaaS servisa u inostranstvu. Verovatni izvoznici licenci su Nordeus, Seven Bridges, CAKE.com, SaaS platform, FishingBooker, Hunch, Frame, ActiveCollab, Syskit, ManageWP, Layer, Workpuls. Ovde se ubrajaju i razvojni centri stranih firmi u Srbiji koji fakturišu matičnim kompanijama licence ili razvojna prava, npr Microsoft Development Center Serbia, Endava, Levi9, SAP Serbia…

Naravno, tu su na kraju startapi koji su najmanji izvoznici softvera kao svog proizvoda.

Šta pokazuje analiza izvoza licenci za softver

Analiza izvoza licenci za softver pokazuje sledeće glavne promene:

• Globalna vrednost izvoza porasla je za 17.264.000 u jednoj godini, što je povećanje od 46,9 procenata.
• Švajcarska je zabeležila rast sa 3.156 na 10.816 hiljada dolara, što je povećanje od oko 243 procenta.
• Ujedinjeno Kraljevstvo je poraslo sa 2.104 na 6.490 hiljada dolara, što predstavlja rast od preko 200 procenata.
• Većina ostalih zemalja, poput Austrije, Bugarske, Hrvatske, Nemačke, Irske i Sjedinjenih Američkih Država, imala je stabilan i blag rast od oko tri procenta.
• Francuska i Slovenija beleže blago povećanje, sa 2.104 na 2.163 hiljade dolara.

Švajcarska i Ujedinjeno Kraljevstvo zajedno čine više od trećine ukupne vrednosti izvoza u 2023. godini, a njihov doprinos rastu iznosi oko 70 procenata ukupnog povećanja. Time se jasno vidi koncentracija izvoza u ograničenom broju tržišta.

Tržišni značaj i poslovne implikacije

Podaci ukazuju da srpski izvoz softverskih licenci ima jasan potencijal rasta, ali i izraženu zavisnost od malog broja tržišta. Kada nekoliko država generiše većinu prihoda, poslovanje postaje osetljivije na promene ugovornih odnosa, regulatornih zahteva i valutnih fluktuacija. Istovremeno, takva koncentracija može značiti da su određene kompanije pronašle formulu uspeha na tim tržištima i da je potrebno analizirati njihove poslovne modele kako bi se iskustvo prenelo na nova tržišta.

Stabilan, ali mali rast u zemljama poput Austrije, Hrvatske ili Irske pokazuje postojanje osnovne mreže partnera i kupaca koji održavaju konstantan prihod. To može predstavljati dobru bazu za dalju ekspanziju i povećanje obima prodaje.

Uzroci naglog rasta u 2023. godini

Najverovatniji razlozi povećanja izvoza licenci u 2023. godini su rast digitalne potražnje u Evropi, veći broj međunarodnih ugovora i porast poverenja u srpske softverske kompanije. Brza digitalizacija poslovanja u Švajcarskoj i Ujedinjenom Kraljevstvu mogla je dovesti do potrebe za dodatnim licencama i servisima. Pored toga, domaće kompanije su verovatno ojačale odnose sa distributerima i partnerima koji su omogućili širenje na ova tržišta.

Ovakav trend potvrđuje da se Srbija sve više pozicionira kao pouzdan izvozni centar za digitalne proizvode i licence, zahvaljujući kombinaciji tehničkog znanja, konkurentnih cena i fleksibilnih poslovnih modela.

Koji su pravci razvoja

Da bi se postignuti rast održao, potrebno je proširiti prisustvo na drugim tržištima i smanjiti zavisnost od nekoliko glavnih partnera. Diversifikacija izvoza mogla bi uključiti zemlje severne i zapadne Evrope, kao i određene delove Sjedinjenih Država. Dodatna podrška kroz državne programe, međunarodne sajmove i promociju srpskog softvera može doprineti širenju izvoza.

Ključ uspeha leži u stabilnim ugovorima, boljem pravnom okviru za zaštitu intelektualne svojine i podsticajima koji omogućavaju domaćim kompanijama da skaliraju svoje operacije u inostranstvu.

Trendovi i perspektive

Trendovi pokazuju da izvoz licenci za softver iz Srbije raste stabilno i da je 2023. godina donela snažan iskorak u ukupnoj vrednosti izvoza. Ako se trend održi, sektor softverskog licenciranja mogao bi postati jedan od najstabilnijih izvora deviznih prihoda Srbije u digitalnoj ekonomiji.