Dok se u svetu animirani film nalazi u stanju punog procvata, bilo da se radi o televizijskim serijama, kratkometražnim i dugometražnim, komercijalnim i nezavisnim animiranim filmovima, eksperimentalnim i originalnim kreacijama na grafičkom nivou ili čak, upotrebi 3D animiranih specijalnih efekata, u Srbiji je status ove filmske forme prilično nezavidan.

Kompjuterska grafika i 3D animacija se koriste u domaćim reklamama, igranim filmovima i slično, ali ako govorimo o autorskom filmu, produkcija se svodi na, do sada realizovana, dva dugometražna filma, pri čemu je jedan nastao u koprodukciji Srbije i SAD-a, i na godišnji prosek od oko pet do sedam kratkometražnih filmova, koji proizilaze iz sporadičnih pokušaja i upornosti pojedinaca.

Ova situacija je posebno problematična ukoliko se ima u vidu nekadašnji veliki uspeh jugoslovenskog animiranog filma. Tako je animatorka škole Beogradski krug, Vera Jocić, dobila Zlatnog lava u Veneciji za film sa lutkama “Pionir i dvojka“ iz 1949. godine. Svakako, najznačajniji uspeh je ostvario animirani film “Surogat” iz 1962. godine, autora Dušana Vukotića, predstavnika poznate Zagrebačke škole, koji je osvojio Oskara.

U pitanju je i prvi evropski animirani film koji je dobio nagradu Američke akademije. Iz pomenutih škola animacije, Beogradskog kruga i Zagrebačke škole, potekli su i brojni drugi autori koji su dali izuzetan doprinos umetnosti animacije. Međutim, dok je u Hrvatskoj bogata tradicija dovoljan razlog za podsticaj daljeg razvoja ove filmske forme, pre svega na državnom nivou ali i kroz nezavisne asocijacije, za animiranu produkciju u Srbiji se može reći da je u velikoj krizi.

Danas je animaciju moguće studirati samo na Fakultetu primenjenih umetnosti, na odseku za grafički dizajn, pod mentorstvom Rastka Ćirića. Sa druge strane, sa aspekta neformalnog obrazovanja, postoji nekoliko radionica, tj. škola animacije namenjene deci, koje produkuju znatan broj crtanih filmova sa kojima neretko nastupaju na domaćim festivalima.

Škole se nalaze u Vranju (ŠAF), u Nišu (SCF 98), Čačku, Jagodini i td. Razvoju animacije doprinose i dva festivala, “Balkanima” u Domu kulture Studentski grad u Beogradu i “Animanima” u Domu kulture Čačak. Oni promovišu umetnost animacije, pomažu mlade autore, pre svega prikazujući njihova ostvarenja i nagrađujući najbolje filmove, ali i upoznaju široku publiku sa ostvarenjima stranih, razvijenih produkcija. Pošto je “Animanima” međunarodni festival a “Balkanima” evropski, njihovi programi se dosta razlikuju.

Veliki broj prikazanih filmova na Balkanima festivalu

Prema podacima Milana Milosavljevića, organizatora Evropskog festivala animiranog filma “Balkanima”, na ovogodišnjem 9. izdanju festivala ukupno je prikazano 165 filmova, u takmičarskom i pratećem delu programa, od kojih dva dugometražna. Od prijavljenih 350 filmova prikazano je oko 130, selektovanih od strane umetničkog direktora, Nikole Majdaka. Za pet festivalskih dana zabeleženo je i 1.457 ulazaka na projekcije i prateće izložbe.

„Balkanima“ je na javno raspisanim konkursima, od Ministarstva kulture i informisanja dobila 400.000 dinara, a od Sekretarijata za kulturu grada Beograda 200.000 dinara. Ambasada Norveške je ove godine podržala festival sa oko 60.000 dinara. Nepoznat je iznos uloženih sopstvenih sredstava i drugi izvori finansiranja. Milan Milosavljević navodi i da je budžet festivala do 2008. godine bio znatno veći, te da se od Ministarstva kulture i gradskog Sekretarijata za kulturu ukupno dobijalo oko 1.500.000 dinara za realizaciju festivala.

“Balkanima” se danas suočava i sa dodatnim problemima sa budžetiranjem, koji su se zvanično, po prvi put, pojavili u medijima 2009. godine, neposredno pred otvaranje 6. “Balkanime“. Tada je zbog razgraničenja funkcija grada Beograda i gradskih opština, došlo do promene Statuta grada, nakon čega je grad „prebacio“ novac opštini Novi Beograd, na ime festivala. Novac, dobijen na konkursu Sekretarijata za kulturu, u iznosu od 550.000 dinara, opština nije ni dala festivalu, što je rezultiralo time da je 6. „Balkanima“ organizovana sa upola manjim budžetom od uobičajenog.

Na ovogodišnjem, 6. izdanju Međunarodnog festivala animacije “Animanima” u Čačku, je po podacima dobijenim od Milena Alempijevića, umetničkog direktora festivala, prikazano ukupno 182 filma, dok se za takmičarski deo prijavilo 164. Za četiri festivalska dana je bilo oko 1.200 posetioca. U pogledu ovogodišnjeg budžeta, sredstva su dobijena od Ministarstva kulture i informisanja u iznosu od 500.000 dinara, od grada Čačka u iznosu od 700.000 dinara, dok su sopstvena sredstva i drugi izvori doprineli realizaciji festivala sa 400.000 dinara.

Stimulisati mlade autore

Oživljavanjem animacije i stimulisanjem mladih autora se bave i drugi festivali u regionu. Nekoliko najznačajnijih su: “Animafest” u Zagrebu, “Animateka” u Ljubljani, “Anim`est” u Bukureštu, “Animaks” u Skoplju, festival u Banja Luci, u Neumu, u Varni u Bugarskoj, u Albaniji i td. Festival u Skoplju, na primer, je pokrenut 2011. godine sa ciljem revitalizacije animiranog filma, jer je nakon “zlatnog doba” makedonske animacije 1980-ih, produkcija prekinuta sa gašenjem Studija za animaciju pri Vardar filmu.

Bosanskohercegovački festival u Neumu se smatra jednim od najperspektivnijih festivala u regionu. Ove godine, član žirija je bio autor i producent serije “Simpsonovi”, koji se sam prijavio i finansirao svoj dolazak na festival. Ipak, najuspešniji je Svetski festival animacije “Animafest” u Zagrebu. Ove godine festival je proslavio 40 godina postojanja. Na njemu je prikazano 400 filmova, a u Zagrebu je, ovim povodom, gostovalo 130 stranih autora. Dodatno, “Animafest” već dugo važi za 4. najveći festival animiranog filma u svetu.

Dok se poslednjih godina ne može govoriti o uspehu srpskog filma u inostranstvu, hrvatski kratkometražni animirani filmovi nastupaju po festivalima i osvajaju nagrade. Samo po podacima Zagreb filma, u Hrvatskoj se zvanično producira 10 do 12 filmova godišnje, a ne treba izostaviti ni veliki broj filmova koji nastaju u sopstvenoj, nezavisnoj produkciji. U Srbiji je godišnji prosek oko 5 do 7 kratkometražnih filmova, pri čemu se ne računaju filmovi koji nastaju na Fakultetu primenjenih umetnosti (tzv. vežbe-filmovi) ili filmovi nastali u radionicama, tj. školama animiranog filma.

Festivali postoje zahvaljujući kulturnim institucijama

Prema mišljenju Milana Milosavljevića, festivali u Srbiji verovatno ne bi ni bili održani da ne nastaju u okviru domova kulture. Takav je slučaj sa “Balkanimom”, gde kako navodi, “u organizaciji rade ljudi koji su već zaposleni u Domu kulture Studentski grad, u kome primaju plate a ne dobijaju honorar za organizovanje festivala.” Ove godine se u takmičarskom programu “Balkanime“ našlo 5 domaćih filmova, od kojih je jedan bio u produkciji Akademskog filmskog centra (AFC DKSG), a ostali su producirani samostalno.

Milosavljević ističe da pored AFC-a, koji pravi filmove, postoji i nekoliko produkcijskih kuća, ali je produkcija vezana za konkurse, „odnosno neke produkcijske kuće se osnivaju formalno samo da bi mogle da apliciraju na konkursima.” Jedan od konkursa koji se raspisuje na godišnjem nivou je pri Ministarstvu kulture i informisanja. Prema zvaničnim podacima, 2011. Ministarstvo kulture je sufinansiralo jedan kratki animirani film, a pokrajinski Sekretarijat za kulturu u Novom Sadu dva.

Osim finansijskih razloga, kontinuitet produkcije otežava i dugotrajan proces rada na filmu. U izradi animiranog filma nema improvizacije niti ponavljanja, te se, stoga, u proseku radi oko dve godine. Aleksa Gajić, reditelj i scenarista prvog srpskog dugometražnog animiranog filma “Technotise: Edit i ja” navodi da je rad na njegovom filmu “trajao dve i po godine, od kojih dve godine za grafički deo filma, a pola godine za zvučni deo. Graficki deo je komotno mogao da bude još pola godine duži , ali novac nas je, na žalost, ograničavao.”

Dok se u području igranih, dugometražnih filmova može govoriti o industriji, jer postoje velike produkcijske kuće koje se bave i distribucijom filmova, što predstavlja njihov izvor prihoda, animacija nije industrija kod nas, zaključuje Milosavljević. Ne postoji tržište i nemoguće je prihodovati od pravljenja animiranih filmova.

Milena Milojević